KHÁM PHÁ ĐÔI NÉT LỊCH SỬ CỦA CÂY MACCA

Hạt Macca nổi tiếng về độ dinh dưỡng và đắt đỏ khi người ta nhắc đến nó, nhưng ít ai biết về nguồn gốc, hình dáng hay môi trường sinh trưởng của loại cây sinh ra hạt này trong tự nhiên như thế nào

Thực chất, cây Macca hay Mắc ca là một loài cây thân gỗ, thuộc chi thực vật Macadamia, họ Proteaceae. Tuy nhiên, không phải loài cây macca nào cũng mang lại giá trị kinh tế, chỉ có 3 loại macca có giá trị thương mại trên tổng số các loài macca tồn tại trên thế giới đó là Macadamia tetraphylla, Macadamia integrifolia và Macadamia ternifolia

Cây macca được tìm thấy lần đầu tiên vào năm 1857 tại rừng cây bụi ở Queensland, bên cạnh đó loài cây này còn được trồng ở phía đông bắc của bang New South Wales.

Năm 1858, cây macca đầu tiên đã được trồng thành công bởi W. Hill ở ven sông Brisbane trên đất Úc

Ngoài việc phát triển ở Úc, macca đã được trồng rộng rãi như một loại cây thương mại ở Hawaii từ những năm 1920

Kể từ đó, cây macca này được biết đến và lan rộng rãi khắp toàn cầu, trở thành loài cây mang giá trị kinh tế trên thế giới. Tính đến năm 2019, macca được coi là một trong những loại hạt đắt nhất trên thế giới 

Một số đặc điểm của cây macca

• Rễ cây:

Mắc ca là cây hai lá mầm nên bộ rễ của nó có những điểm đặc trưng như sau:

Bộ rễ Maca bắt đầu hình thành từ 2-6 tháng sau khi nảy mầm

Bộ rễ của cây là rễ chùm, rễ cọc của cây phát triển kém, phạm vi phát triển của rễ thường chỉ cách mặt đất khoảng 70cm trở lại.

70% bộ rễ phát triển mạnh đều tập trung ở tầng đất 0-30cm với mặt ngang của bộ rễ chủ yếu phân bố trong phạm vi tán cây

Rễ mọc theo từng chùm bao quanh trục rễ chính, rễ con khi dài 1-4cm thì có lông hút, lông hút rụng sau 3 tháng, những rễ nhỏ sẽ bị tiêu hủy sau 12 tháng và không có khả năng tái sinh

Chung quy, macca là loại cây phát triển nhanh, tán rộng nhưng bộ rễ không ăn sâu vào lòng đất nên khả năng chịu bão tố kém

• Thân cây:

Mắc ca thuộc loại cây thân gỗ thường xanh, sống lâu năm. Cây cao từ 2-18m, tán lá phát triển rộng tới 15m. Trong điều kiện chăm sóc và khả năng sinh trưởng tốt, tuổi thọ của cây có thể lên đến một trăm năm.

Cây mắc ca có cành dáng tròn đều, vỏ nhám, không xẻ cành, trên vỏ có những vết rạch màu đỏ, gỗ rất cứng

• Lá cây:

Lá của cây macca có nhiều đặc điểm đặc trưng, bao gồm:

Lá có hình bầu dục, cứng, hẹp và dài, chiều dài gấp khoảng 3-4 lần chiều rộng,

Kích thước trung bình dài khoảng 7-12cm, 3-4 lá mọc cách nhau theo đường xoáy ốc.

Viền lá lượn sóng, có thể là lá nguyên hoặc lá răng cưa, đôi khi răng cưa nhọn và cứng như gai.

Gân lá nổi, gân con chằng chịt ở 2 mặt lá và các  có thể dễ dàng nhìn thấy.

Cuống lá dài 5mm.

• Hoa:

Mùa hoa macca thường bắt đầu xuất hiện vào khoảng tháng 12 hoặc tháng 2 hàng năm.

Hoa macca thường mọc theo chuỗi, hình đuôi sóc, mỗi chuỗi hoa dài 12-30cm. Hoa có màu trắng, điểm chút hồng, một số có màu tím hồng, tùy vào giống cây.

Hoa chủ yếu mọc từ nách lá, tập trung tại 2-3 hoặc nhiều mặt của đầu cành nhỏ. Từng đôi hoa hoặc 3-4 hoa cùng mọc trên cuống hoa.

Hoa macca là hoa không hoàn toàn, lưỡng tính, không có cánh hoa, chỉ có vảy dạng cánh hoa. Mỗi chuỗi hoa coc khoảng 200-300 bông nhưng tỷ lệ đậu hoa cho quả chỉ có hơn 10%.

Nhụy cái dài, vươn thẳng ra ngoài trước cả khi hoa nở, quanh đó là 4 nhị đực đính trên 4 cánh giả và chỉ có thể nhìn thấy được khi hoa đã nở. Đầu nhị đực uốn cong xuống phía dưới , cách xa đầu nhụy cái, vì vậy, tỉ lệ thụ phấn thành công của hoa macca khá thấp.

• Quả:

Quả của cây macca tròn đều tựa như trái đào nhỏ hoặc thon dần về phía dưới như kết tinh toàn bộ phần tinh hoa dồi dào dưỡng chất của thiên nhiên đất trời. Trái mắc ca còn non có màu xanh đặc trưng rất mát mắt

Trái macca hình cầu, có đường kính trung bình khoảng 2,5 cm, khối lượng giao động trong khoảng 8-9g/ quả, lớp vỏ ngoài của quả dày tới 3mm.

Quả macca mọc thành từng chùm 2-5 quả, đôi khi có chùm 15-20 quả. Khi vỏ trong của quả chuyển sang màu đen tức là quả đã chín. khi chín, vỏ quả nứt ra theo đường hợp tuyến của quả, bên trong là hạt hình cầu.

• Hạt macca

Quả Macca khi chín có các hạt bên trong. Hạt là tên gọi khác của quả khô hoặc quả cứng, bao gồm 1 vỏ cứng dày 2-5mm và nhân hạt

Vỏ của hạt macca là một tầng vỏ tạo nên bởi 2 lớp có sự khác biệt về kích thước rõ rệt, lớp vỏ ngoài dày hơn lớp vỏ trong tới 15 lần.

Trái chín thường rụng xuống đất, hạt macca chắc mẩy, dồi dào dưỡng chất. Nhân mắc ca tròn trĩnh, trắng sữa, đậm vị béo, thơm như một món quà ngọt ngào từ thiên nhiên dành cho những ai thưởng thức nó.

Khi được sấy giòn đủ độ, hạt thoảng hương thơm dịu nhẹ, có vị bùi béo, đậm đà nhưng không gắt, mềm mịn, tan nhanh trong miệng, ăn hoài không ngán, đặc biệt mang lại giá trị dinh dưỡng rất cao

Cây Mắc ca ghép sau 3 - 4 năm cho quả và sau 10 năm bắt đầu cho năng suất ổn định. Người dân có thể thu hoạch quả Mắc ca từ tháng 7 - tháng 9.

Hành trình đưa cây mắc ca phát triển tại Việt Nam

Tại Việt Nam, cây mắc ca được trồng thử nghiệm tại Ba Vì, Hà Nội vào năm 1994, để kiểm nghiệm khả năng thích ứng của loại cây này với điều kiện khí hậu của nước ta. Sau nhiều năm nghiên cứu, thử nghiệm, cây Mắc ca trồng tại Việt Nam cho sản lượng và chất lượng tốt. Năm 2004, cây Mắc ca được trồng phổ biến tại 2 vùng khí hậu có điều kiện phù hợp là Tây Nguyên và Tây Bắc, sau đó tiếp tục được nhân giống ở các tỉnh khác nhưng số lượng ít

Tới 2018, diện tích đất trồng macca lên đến 2000 ha. Năm 2016, theo kết quả điều tra quy hoạch và phát triển macca cho thấy Tây Nguyên có khoảng 1630 ha trồng macca trong đó chủ yếu tập trung tại Đắk Lắk, Đắk Nông và Lâm Đồng

Hiện nay, các tỉnh này tiếp tục phát triển trồng cây macca định hướng tới năm 2030 theo đề án quy hoạch đã được nhà nước phê duyệt. Hạt macca Việt Nam được đánh giá không thua kém gì so với hạt macca Úc tuy nhiên khâu thu hoạch chưa tốt khiến cho chất lượng macca Việt giảm đi nhiều.

Trong tương lai, macca hứa hẹn là loại cây trồng “tỷ đô”- xu hướng mới cho ngành công nghiệp Việt Nam.

Qua những thông tin có trong bài viết, Kim Liên hi vọng bạn đọc có thể biết và khám phá thêm nhiều kiến thức thú vị về loài cây macca - xuất xứ của loại hạt macca ngon lành, bổ dưỡng. 

TÁC GIẢ: TRẦN BẢO CHÂM